سؤال:

امام زمان در عرض این حدود 1000 سالی که از غیبتش میگذرد، چه خدمتی به جامعه بشری یا جامعه مسلمین یا حداقل به شیعیان کرده است؟اگر او امام ملت است، چرا وظایف امامت و رهبری جامعه را فرو گذاشته و هیچ کاری نمیکند؟

پاسخ:

می‌دانیم هدایت به دو معنا است:

نخست: ارائه طریق و نشان دادن راه؛ دوم: ایصال به مقصد و رساندن به هدف.

تفاوت این دو، در این است که در هدایت به معنای نخست، هادی، تنها راه را به فرد نشان می‌دهد اما در هدایت به معنال دوم، نه تنها راه را به او نشان می‌دهد، بلکه دستِ او را می‌گیرد و به مقصد می‌رساند.

پس طبق دو تعریف، اثر هدایت نیز دو گونه است؛ نخست: ممکن بودن رسیدن فرد به مقصد؛ دوم: رسیدن حتمی فرد به مقصد.

توضیح: طبق تعریف نخست از هدایت، فرد ممکن است به هدف برسد و ممکن است به هدف نرسد؛ اما طبق تعریف دوم اثر هدایت، رسیدن قطعی به هدف است (البته اگر فرد همه شرایط را رعایت کند) از این رو همه پیامبران، دارای هدایت به معنی نخست ـ ارائه طریق ـ می‌باشند. انبیا، هادیان و حاملان وحی هستند. زیرا:

1. إنّک لاتهدی من اَحببتَ ولکنّ الله یهدی من یشاء؛ همانا تو ـ پیامبر ـ هر که را دوست داشته باشی نمی‌توانی به مقصد برسانی بلکه خدا هر که را بخواهد به مقصد می‌رساند.»( سوره قصص، آیه 56.) که اشاره به مقام نبوت پیامبر دارد.

2. فَبَعثُ اللهُ النبیّینَ مُبشّرین ومنذرین؛ پس خدا پیامبران را برانگیخت (به عنوان) بشارت دهندگان و بیم دهندگان».( سوره بقره، آیه 213.) در اینجا، وظیفه پیامبران تنها بشارت دادن و بیم دادن است؛ خواه مردمان بپذیرند و به هدف برسند و خواه نپذیرند و در گمراهی باقی بمانند، همان گونه که اکثر مردم در گمراهی ماندند.

اما برخی از پیامبران علاوه بر هدایت به معنی نخست، دارای منصب هدایت به معنی دوم ـ رساندن به هدف ـ نیز می‌شوند. زیرا:

1. و جعلنا منهم أئمة یهدون بأمرنا؛ قرار دادیم برخی از ایشان ـ پیامبران ـ را امامانی که به امر ما ـ مردم را ـ می‌رسانند».( سوره سجده، آیه 24).

2. و جعلناهم أئمة یهدون بأمرنا؛ و قرار دادیم آنان ـ برخی از انبیا ـ را امامانی که به امر ما ـ مردم را ـ می‌رسانند».(سوره انبیاء، آیه 73).

3. إذ إبتلی ابراهیم ربّه بکلماتٍ فأتمهنّ قال إنّی جاعلک للناس إماماً؛ و به یاد آر هنگامی که پروردگار ابراهیم را با کلمه‌هایی آزمود، پس ابراهیم آنها را تمام کرد ـ گذراند و درست انجام داد ـ فرمود: همانا من تو را برای مردم امام قرار دادم». (سوره بقره، آیه 124.) ابراهیم پیامبر با یافتن سمت امامت (هدایت به معنای دوم) ارتقای مقام پیدا کرد. وی که پیش از آن تنها راه را به مردم نشان می‌داد، حالا پس از امتحانات الهی، به مقام امامت و رساندن به مقصد می‌رسد. قطعاً خدا باید مقام تازه‌ای به او عطا کرده باشد؛ زیرا او مقام ارائه طریق را دارا بود و مقام جدید باید بالاتر باشد.

امامان معصوم دوازده‌گانه دارای مقام هدایت به معنی دوم هستند، یعنی مردم را به سوی خدا می‌رسانند.

این هدایت‌گری در دنیا و آخرت (از جمله هدایت‌هایی که امام برای شیعیان انجام می‌دهد، حضور نزد محتضر، حضور در شب اول قبر، عندالمسأله و شفاعت روز قیامت و توزیع نامه اعمال و... می‌باشد.) وجود دارد و برای انجام دادن آن نیازی به حضور جسمانی در جامعه نیست؛ بلکه تنها وجود امام روی زمین کافی است. پس غیبت و حضور در آن، یکسان است.

حاصل آنکه وجود امام غایب که بیش از هزار سال سن داشته باشد نه مخالف عقل است (زیرا مستلزم هیچ محال عقلی نیست، چه این که با اراده خدا این امر ممکن، شدنی است.) و نه مخالف وحی است. و طبق مقدمه‌های پیش‌گفته، امام، هادی است و اثر هدایتش، فعلیت رسیدن هدایت شوندگان به هدف است. خالی نماندن زمین از حجت، آزمایش مردم و به تبع آن رشد خوبان، بیعت نکردن با ستمکاران و طاغوتها و... نیز از آثار وجود امام غایب است.

1. غیبت در مقابل ظهور است نه حضور. امام زمان(عج) غایبند به این معنی که در میان مردم آشکار و شناختنی نیست نه این که حاضر نیستند. امام(ع) در دوران غیبت در میان مردم حاضرند و مردم از ثمرات وجودی ایشان بهره‏مند و منتفع هستند اما ایشان را نمی‏شناسند. به تعبیر روایات «مردم در زمان غیبت از امام بهره‏مند می‏شوند همانند بهره ‏بردن از خورشید آن هنگامی که در پس ابرها نهان است»، (بحارالانوار، ج 53، ص 181).

2. غیبت و عدم ظهور ایشان در عین حال که فلسفه و حکمتی در آن است، منشأ و سبب محروم شدن ما از بسیاری از آثار و نعمت‏هایی است که در صورت ظهور حضرت، از آن بهره‏مند می‏شدیم. یعنی مردم در دوران غیبت از آن دسته آثار حضرت که متوقف بر ظهور ایشان است، محرومند. مانند بهره‏مند شدن از حکومت عدالت‏گستر جهانی، و ایجاد مدینه فاضله‏ای که علم و فضیلت و کرامت‏های انسانی در آن به اوج شکوفایی می‏رسد.

3. نتیجه دو مطلب فوق این است که: در دوران غیبت، انتفاع مردم از امام و ثمرات وجودی ایشان تا حدی است که با غیبت ایشان منافاتی نداشته باشد. خورشید پنهان در پشت ابرها، هر چند ظلمت شب را می‏درد و آثار وجودی زیادی می‏گذارد، اما به هر حال در پس ابرها نهان و برخی دیگر از آثار وجودی‏اش به عرصه ظهور نمی‏رسد. امام(ع) در عصر غیبت منشأ آثار زیادی هستند اما آثاری که در عین غایب بودن ممکن است صادر شود آثاری که منافات با غایب بودن ایشان و متوقف بر ظهور باشد، مترتب نمی‏گردد.